Esta páxina na que te atopas ten como finalidade complementar a lectura do álbum ilustrado A lavandeira de San Simón, escrito por Eva Mejuto, ilustrado por Bea Gregores e editado por Xerais. Búscase afondar no contexto real da obra, a época en que as illas de San Simón e Santo Antón foron presidio e campo de concentración franquista, entre 1936 e 1943, para achegar á rapazada e á mocidade este período da nosa historia, narrado desde a perspectiva das crianzas e as mulleres que lles tocou vivir eses tempos.
Nunca vira esta parte da illa, nin a torreta nin o enreixado, nin os gardas cos fusís que vixiaban, nin os centos de homes que agardaban detrás deles, coa fame e o medo nos ollos. Desde a nosa casa só se vían unhas poucas árbores e a ponte. Máis nada. As cousas non sempre son como parecen…»
A lavandeira de San Simón
Entre 1936 e 1943, calcúlase que preto de seis mil homes estiveron presos na illa de San Simón, situada na enseada da ría de Vigo e actualmente pertencente ao Concello de Redondela. O conxunto das illas San Simón e Santo Antón, que foran ata ese momento convento e lazareto do porto de Vigo, actuou como presidio e campo de concentración durante a Guerra Civil e os primeiros anos da ditadura franquista.
Ao longo deste período, estímase que uns setecentos homes morreron na illa de enfermidade e malnutrición, a causa das terribles condicións de amoreamento, á falta de hixiene e de alimentos, así como polos traballos forzados aos que estaban sometidos. Isto sen contar as chamadas “sacas”, cando os presos eran “paseados”, sacados da illa, asasinados en plena noite e abandonados no medio das cunetas.
Debido á saturación, en 1938 recalou entre San Simón e Redondela o buque Upo Mendi, que serviu de prisión auxiliar para máis de setecentas persoas. Estas padeceron condicións aínda peores ca na illa, en espazos minúsculos, ateigados de ratas e de piollos. En 1939, un numeroso grupo de presos anciáns foi recluído en San Simón, en condicións indignas e sen apenas comida para sobrevivir. Na súa meirande parte, morreron.
Nas vilas próximas, os lanchóns achegaban os familiares dos presos a San Simón. Nais, irmás, mulleres, fillos e fillas viaxaban desde toda Galiza cara a Vilaboa ou Redondela e, desde o porto de Cesantes ou A Portela, levábanlles aos seres queridos roupa, comida e un anaco breve de compaña e afecto; o pouco que podía coarse entre as reixas e os gardas armados que vixiaban.
Na contorna creouse unha rede de cooperación, persoas xenerosas e valentes que decidiron arriscar a propia vida para axudar os presos, levándolles roupa limpa e comida, mantas, menciñas e cartas dos familiares, moitas veces agochadas entre a roupa. A esas redes pertencía a familia de Faustino Otero e Bernardina Lino, da Portela, que transportaban víveres e familiares nos seus barcos.
Bernardina Lino coa súa filla, na Casa da Portela 
Faustino Otero, na súa barca
Ou a mestra Ernestina Otero, que desde a botica do seu home confeccionaba, coa colaboración das irmás, roupa e abrigos para axudar os presos a soportar o frío e a humidade.
Ernestina Otero e familia 
Ernestina Otero, mestra
Non menos importantes foron as ducias de mulleres anónimas que, mesmo sen ter vinculación ningunha cos “habitantes” da illa, se ofreceron a lavarlles a roupa e a levarlles comida a moitos presos que non tiñan familia preto ou esta non dispoñía dos medios para poder auxilialos. A estas mulleres coñecémolas como as “lavandeiras” ou as “madriñas” de San Simón: Palmira, Ramona, Teresa, Noliña, Milagros A Roxa, Cándida, Narcisa, Gina, Vicenta, Mucha…, e tantas outras que se arriscaron por axudar a quen non cometeu máis delito ca defender os valores da República e da liberdade. Moitas delas foron castigadas, multadas e represaliadas por esa axuda. Mais seguiron.
A lavandeira de San Simón busca contar, con palabras e imaxes, un anaquiño destas historias silenciadas, de mulleres resistentes que loitaron, desde o cotián, contra a barbarie e a inxustiza. Practicamente ningunha das mulleres que viviron eses tempos está xa con nós: que non caia no esquecemento o seu traballo, a súa loita e o seu sufrimento por acadar un mundo máis xusto, máis libre, mellor.
Xulio e Teresa, as dúas crianzas desta historia, existiron na realidade. Teresa ía coa súa nai, Ramona A Monera, lavar a roupa dos presos e levárllela limpa á illa, xunto con algo de comer, cando se podía.
Ramona a Monera 
Teresa, a súa filla
Xulio acompañaba a súa nai Peregrina, desde Portonovo a Redondela, e de alí a San Simón, para ver o seu pai Rafael. Moitas veces pasaban o día enteiro na viaxe para estar apenas dez minutos cunha reixa de por medio. Polo camiño, Peregrina miraba nas cunetas por se aparecía alí o seu home asasinado, como a ameazara un Garda Civil da vila.
Xulio Lima Outeda, o neno do conto 
Peregrina Outeda, de nova. ïa con Xulio a visitar ao seu home a San Simón 
Irmás e irmán de Xulio: Sita 
Rafael e Pergrina, de maiores
Á súa memoria e á de tantas mulleres e crianzas, vítimas caladas de todas as guerras.